Η ιστορία της Οξυάς σε λίγες αράδες...
Η πρώτη ονομασία του χωριού, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, είναι Σέλτση και η θέση του δεν ήταν η σημερινή. Σύμφωνα με πληροφορίες της γερόντισσας Πολυξένης Λάζου και των γερόντων Θανάση Πορφύρη, Τάσου Ζούκη, Κώστα Τσίμα και Σωκράτη Πορφύρη –δεν ζουν πλέον – η Σέλτση ήταν Κεφαλοχώρι δέκα χιλιόμετρα περίπου ανατολικά από τη σημερινή της θέση στην περιοχή του ποταμού Πιστίλιαπη (παραπόταμος του Σαραντάπορου) και ειδικότερα στην τοποθεσία «Παλιοκούλα». Σύμφωνα με αυτές τις πληροφορίες, η Σέλτση χτίστηκε στα τέλη του 12ου αιώνα, αλλά γνώρισε οικιστική ανάπτυξη στις αρχές του 17ου, στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Σε ότι αφορά στην ονομασία του χωριού παραθέτουμε δυο εκδοχές που η κάθε μια, ξεχωριστά, έχει τη δική της ερμηνεία και βαρύτητα. Η πρώτη αναφέρει ότι η ονομασία προέρχεται από το όνομα του γιού του Τούρκου Πασά – που ηγεμόνευε την ευρύτερη περιοχή - Αμήν Σέλτση Μπέη. Ο Αμήν Σέλτση Μπέης στα βαθιά του γεράματα μοίρασε, στα δύο παιδιά στον Σέλτση Μπέη και στον Βελή Αμήν, την περιουσία του. Ο Σέλτσης Μπέης “κληρονόμησε” τη ευρύτερη περιοχή που είναι το χωριό σήμερα ενώ ο άλλος γιος Βελη Αμήν “κληρονόμησε” την περιοχή γύρω από την Πιστίλιαπη. Έτσι το χωριό πήρε το όνομα Σέλτση.
Το 1630-1632 περίπου πέθανε ο Βέλης Αμήν και φυσικό ήταν την περιουσία του να την πάρει ο αδελφός του Σέλτσης Αμήν. Ακόμη μία πληροφορία μας λέει ότι ο Σέλτσης Αμήν ήτανε άκληρος, και μετά τον θάνατο του έγινε μάχη ανάμεσα σε μπέηδες και πασάδες για την περιοχή που ανήκε στον Σέλτση Αμήν. Η δεύτερη αναφέρει ότι η ονομασία Σέλτση είναι σλάβικης προέλευσης και σημαίνει «Μικρό Χωριό» ή «Αγρόκτημα». Η δεύτερη αυτή εκδοχή ενισχύεται και από το γεγονός ότι και οι ονομασίες των κοντινών χωριών (Λισκάτς΄, Λουπσκο, Μπλίζγιαν), καθώς και αρκετές λέξεις και ιδιωματισμοί έχουν σλάβικες ρίζες. Ο Γράμος με την απείρου κάλλους φυσική ομορφιά του με την πλούσια ποικιλία φυλλοβόλων δένδρων και άγριων ζώων, άνοιξε την αγκαλιά του, στα 1.050 μέτρα υψόμετρο, για να φιλοξενήσει το χωριό. Η σημερινή θέση της Οξυάς (Σέλτση) προέκυψε λόγω σφοδρών επιθέσεων που δεχόταν στην προηγούμενη θέση, μιας και βρίσκονται σε ιδιαίτερα προσιτό, για ληστρικές επιθέσεις, σημείο (κοντά σε μονοπάτι, ρούγα καραβανιών).
Έτσι και προκειμένου να διασώσουν τις περιουσίες τους και τους εαυτούς τους οι τότε κάτοικοι της επέλεξαν τον τόπο που βρίσκεται σήμερα. Η επιλογή του τόπου έγινε, κατά πληροφορίες, με δύο πολύ σημαντικά «κριτήρια». Το πρώτο είναι η θέα της, το υψόμετρο της και κατά συνέπεια η δύσκολη προσέγγιση διαφόρων μη φιλικών διαθέσεων ομάδων και το δεύτερο φαίνεται ότι ήταν η ύπαρξη νερού λόγω πληθώρας πηγών στον απρόσιτο (τότε) ορεινό όγκο. Η ψυχή της ήταν πάντα ελεύθερη, η θέση της αλλά κυρίως το αγωνιστικό πνεύμα των κατοίκων της ήταν εμπόδιο για τον κάθε κατακτητή να την υποδουλώσει. Για την Ιστορία το 1913 η Ήπειρος ελευθερώθηκε. Το 1924 η Σέλτση μετονομάστηκε σε Οξυά. Το σημερινό της όνομα δηλώνεται ότι δόθηκε από τον Ευστράτιο Κοσκινά, δάσκαλο του χωριού με καταγωγή από τη Στράτσιανη (Πύργος). Έως και το 1997 ήταν αυτοτελής κοινότητα. Κύρια ασχολία των κατοίκων της ήταν η γεωργία και κτηνοτροφία – για οικιακή κατανάλωση κυρίως. Από τις αρχές της δεκαετίας 1970 ο μαρασμός χτύπησε και την πόρτα της με αποτέλεσμα η εσωτερική μετανάστευση οδήγησε τους κατοίκους της προς τα μεγάλα αστικά κέντρα, κυρίως Αθήνα, Γιάννενα και Θεσσαλονίκη.
Οι σημερινοί μόνιμοι κάτοικοί της μετριούνται στους 15 περίπου. Όμως ο αγέρας αισιοδοξίας λησμονιάς και νοσταλγίας δίνουν πνοή στο χωριό πολλές φορές το χρόνο και με αφορμές τα Χριστούγεννα, τις Απόκριες, το Πάσχα, τ’ Αϊλιώς, το 15Αύγουστο, καθώς και στα Τσίπουρα κ.α.. Φωνές και χαμόγελα πλημμυρίζουν την κεντρική πλατεία του χωριού τα στενά σοκάκια της, το καφενείο, την Αίθουσα της Έκθεσης, «το Μπαλκόνι», την Αγία Τριάδα, και το τσιπουράδικο. Του Αϊ-λιώς (Προφήτης Ηλίας), στις 20 Ιουλίου γίνεται, κάθε χρόνο, το παραδοσιακό πανηγύρι του χωριού. Άνθρωποι κάθε ηλικίας ανεβαίνουν, οδικώς, σε υψόμετρο 1.450 μ, στο ομώνυμο εκκλησάκι με την απέραντη θέα για δοξολογία. Στη συνέχεια στο «σιάδι» ακολουθεί πανηγύρι με τη συνοδεία του Κλαρίνου . Είναι μια ιδιαίτερη στιγμή και αξίζει να βρεθείτε εκεί για να το ζήσετε. Το 1997 και με την εφαρμογή του σχέδιου «Καποδίστριας», ιδρύθηκε ο Δήμος Μαστοροχωρίων στον οποίο ανήκει και η Οξυά.
Πηγές
Το βιβλίο του Ν.Παπαστεργίου "Οξυά - το χωριό μου" (1987)
Το προσωπικό αρχείο του Αθ.Πορφύρη